Rodzaje rent przy wypłacie odszkodowania

Zasadniczym celem renty jest zapewnienie poszkodowanemu możliwości zaspokojenia stałych, powtarzalnych potrzeb. Jaka renta należna jest poszkodowanym w wypadkach?

Sprawdź poniżej!

Rozważania odnośnie renty wynikającej z deliktu cywilnego (szkody wyrządzonej zdarzeniem nazwanym w kodeksie cywilnym czynem niedozwolonym) należy rozpocząć od przedstawienia jej rodzajów. Naturalnym podziałem, będącym punktem wyjścia jest rozróżnienie renty należnej osobie poszkodowanej oraz renty należnej po śmierci członka najbliższej rodziny, dla ułatwienia nazwijmy sobie te renty „dla poszkodowanego” i „pośmiertną”. Oba rodzaje renty dzielą się na dalsze rodzaje, zależnie od podstawy faktycznej.

W przypadku renty dla poszkodowanego wyróżniamy:

• rentę z tytułu zwiększenia potrzeb;
• rentę z tytułu zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
• rentę uzupełniającą utracone dochody – przy niezdolności do pracy.

Samo uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia nie oznaczają wystąpienia szkody majątkowej, jednak bezprawne działanie osób trzecich często wpływa na zdolność zarobkową poszkodowanego – niejednokrotnie zostaje on pozbawiony możliwości uzyskiwania dochodów oraz innych korzyści, które byłby wstanie uzyskać, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Przepisy prawa określają, kto i w jakich okolicznościach jest uprawniony do renty. Wynika to bezpośrednio z treści  art. 444 § 2 k.c.:

„Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty”. Zgodnie z § 3 tego przepisu: „Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa”. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 czerwca 2005 r. (sygn. akt III CK 392/04, LEX nr 177203) wskazał, że: „Każda z wymienionych okoliczności może stanowić samodzielną podstawę zasądzenia renty. Warunkiem powstania prawa do renty jest trwały charakter uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia”.

Trwały rozstrój zdrowia lub obrażenia ciała, które są skutkiem wypadku często związane są z pojawieniem się zwiększonych potrzeb poszkodowanego związanych z leczeniem i rehabilitacją, a także koniecznością zapewnienia mu opieki. Generuje to dla poszkodowanego zwiększone koszty, do których pokrycia zobowiązany jest sprawca szkody, a tym samym zakład ubezpieczeń świadczący sprawcy ochronę w zakresie OC.

Gdy tak zwiększone potrzeby utrzymują się przez dłuższy okres czasu cykliczne egzekwowanie tych wierzytelności byłoby z pewnością uciążliwe, w związku z tym w takiej sytuacji można żądać świadczenia zwanego rentą z tytułu zwiększenia potrzeb. Wystarczy ustalenie tych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego, konieczne będzie więc przedstawienie zaświadczenia lekarskiego wykazującego zwiększone potrzeby i prawdopodobny czas w jakich będą się one utrzymywały oraz innych dowodów świadczących o zwiększonych wydatkach. Należy podkreślić, że renta na zwiększone potrzeby może ulec zmianom – jej wysokość może się zmniejszać lub zwiększać w zależności od tego jakie dodatkowe koszty ponosi poszkodowany.

Renta z tytułu zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość stanowi świadczenie odszkodowawcze, którego celem jest zrekompensowanie poszkodowanemu utraty możliwości rozwoju osobistego, zawodowego czy zdobycia odpowiednich kwalifikacji. Podstawy do przyznania tego rodzaju renty mogą być różne, każda szkoda (uszczerbek na zdrowiu czy obrażenia ciała) będąca wynikiem wypadku może stanowić podstawę do przyznania renty za zmniejszenie się widoków powodzenia na przyszłość, jeżeli tylko zostanie w odpowiedni sposób wykazana. Istotnym aspektem dochodzenia tego rodzaju renty jest to, że jej wysokość jest ustalana w takiej wysokości w jakiej zmniejszyły się możliwości zarobkowe poszkodowanego w wyniku zdarzenia, z którego szkoda ta wynika. Wymiar tej renty również może podlegać zmianom (zmniejszać się lub zwiększać) w zależności od zmian w perspektywie i sytuacji poszkodowanego.

W przypadku renty uzupełniającej należy rozumieć ją jako świadczenie uzupełniające, czy też wyrównujące, wszelkie różnice pomiędzy poziomem dochodu sprzed i po wypadku. Przy szacowaniu wysokości renty z tego tytułu przyjmujemy, że szkoda wyraża się różnicą między potencjalnymi dochodami jakie osiągałby poszkodowany gdyby nie doznał uszkodzenia ciała, a wszystkimi dochodami jakie faktycznie jest w stanie osiągać w zaistniałej sytuacji. Do sposobu obliczania takiej kwoty odnosi się Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w wyroku z dnia 2 grudnia 2016 r. (sygn. akt. I ACa 550/16, LEX nr 2172493):

„Metodyka liczenia takiej renty polega na przyjęciu hipotezy, że gdyby nie wypadek to poszkodowany dalej pracowałby na określonym stanowisku i nadal osiągałby dochody z zatrudnienia. Takie zarobki stanowią punkt odniesienia do wyliczenia stosownej renty. Renta z tytułu utraty zdolności do pracy powinna rekompensować poszkodowanemu uszczerbek, który wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia powstał w jego dochodach z tytułu pracy zarobkowej. Będzie on równy różnicy między hipotetycznymi dochodami, które osiągałby, gdyby nie doszło do zdarzenia szkodzącego, a dochodami, które uzyskuje, będąc poszkodowanym, uwzględniając także świadczenia otrzymywane z tytułu ubezpieczenia społecznego (jako że wpływają one na obniżenie szkody będącej następstwem wypadku).”

W przypadku renty pośmiertnej możemy wyróżnić rentę alimentacyjną obligatoryjną oraz fakultatywną.

Podstawą prawną żądania przez poszkodowanego zapłaty przez sprawcę albo jego ubezpieczyciela renty alimentacyjnej jest art. 446 § 2 k.c.:

„Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego”.

Pierwsze zdanie wyżej wymienionego przepisu odnosi się do renty obligatoryjnej. Jest to świadczenie wypłacane osobom, względem których ciążył na zmarłym obowiązek alimentacyjny. Do kręgu takich osób zaliczamy więc: krewnych w linii prostej, rodzeństwo, małżonka, przysposabiającego i przysposobionego, powinowatych, dziecko poczęte.

Renta fakultatywna jest natomiast świadczeniem przyznawanym na zasadzie słuszności i wypłacane osobom, którym zmarłym dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania. Do kręgu takich osób mogą należeć np. konkubent czy przyjaciel, a więc osoby niespokrewnione ze zmarłym, ustawodawca nie definiuje pojęcia „osoby bliskiej”. Istnieją jednak dodatkowe przesłanki, które należy spełnić aby otrzymać rentę fakultatywną: zmarły musiał dobrowolnie i systematycznie dostarczać takiej osobie środków utrzymania oraz żądanie renty powinno być uzasadnione zasadami współżycia społecznego.

W zakresie kapitalizacji wskazać należy, iż w szczególnych przypadkach, na wniosek uprawnionego sąd (lub na wcześniejszym etapie ubezpieczyciel) może dokonać skapitalizowania renty, to znaczy zsumować wysokość renty za ustalony okres uprawnienia rentowego i dokonać jednorazowej wypłaty. Warunkiem podjęcia się sprawy w zakresie kapitalizacji renty jest jej ustalenie czy to w decyzji ubezpieczyciela czy to w treści wyroku. Jeśli takiej decyzji/wyroku nie mamy, najpierw musimy uzyskać samą rentę (jeśli są podstawy) potem zaś ewentualnie proponować jej kapitalizację.

Jednorazowa wypłata renty może,  być z punktu widzenia klienta bardziej korzystna niż renta wypłacana miesięcznie czy też kwartalnie. Klienci często kierują się tym iż daje ona możliwość korzystnej alokacji środków i zarobkowania na uzyskiwanych z tego tytułu przychodach.